Abacus gebruikersdocumentatie

Dit is de gebruikersdocumentatie, een cheatsheet en meer achtergrondinformatie bij Abacus.

Wat is Abacus?

De Kiesraad ontwikkelt nieuwe software voor de berekening van de uitslag van de verkiezingen: Abacus, software voor verkiezingsuitslagen en zetelverdeling. Het programma telt uitslagen bij elkaar op en berekent de zetelverdeling. Abacus vervangt op termijn de module Uitslagvaststelling van het programma Ondersteunende Software Verkiezingen (OSV2020) en zal ingezet worden bij alle verkiezingen in Nederland.

Abacus is werk in uitvoering! Dit betekent dat de functionaliteit stapsgewijs wordt gebouwd. OSV2020 is de huidige software die bij verkiezingen wordt gebruikt.

Het ontwikkelteam werkt nu aan een versie van Abacus die geschikt is voor toepassing bij verkiezingen voor de Gemeenteraad. Abacus kan worden ingezet als het af is, aan alle eisen voldoet en de Kiesraad besloten heeft over de toepassing.

Abacus: de uitgebreide uitleg

Om te begrijpen wat Abacus is en hoe het wordt gebruikt, heb je eerst wat context nodig. Hieronder lees je alles over wat de Kiesraad is en doet, hoe het verkiezingsproces verloopt en op welk moment en op welke wijze Abacus in dit proces zal worden gebruikt.

Vind je het handiger om een video te bekijken, kijk dan naar de presentatie Abacus: Software for Secure and Transparent Voting Results die we in november 2024 hebben gegeven op WICCON (in het Engels).

De Kiesraad

De Kiesraad is een onafhankelijk adviesorgaan met 7 leden en staat voor een eerlijk, transparant en controleerbaar verkiezingsproces. De Raad is gevestigd in Den Haag. Het bureau van de Kiesraad bestaat inmiddels uit meer dan 40 medewerkers.

De taken van de Kiesraad zijn:

• Fungeren als centraal stembureau tijdens landelijke verkiezingen. Dit betekent dat de resultaten uit het hele land worden verzameld en bij elkaar worden opgeteld, waarna de zetelverdeling wordt berekend.
• De overheid en het parlement adviseren over het verkiezingsproces en de Kieswet. Dit doet de Kiesraad gevraagd en ongevraagd.
• Ondersteuning bieden aan gemeentes, politieke partijen en iedereen die actief is in het verkiezingsproces.
• De benodigde hulpmiddelen leveren voor het uitvoeren van verkiezingen, zoals modellen en processen, maar ook technologie en software. Hieronder valt de software voor het optellen van stemmen en de zetelverdeling.

Het wettelijke kader voor de verkiezingen is de Kieswet met het bijbehorende Kiesbesluit en de Kiesregeling. Dit kader verandert als gevolg van wetgeving die is ingezet om de ontwikkeling van nieuwe verkiezingssoftware te ondersteunen. Klik op de onderstaande links voor meer informatie:

• Kieswet
• Kiesregeling
• Kiesbesluit
• Website van de Kiesraad.

Het verkiezingsproces

In Nederland stemmen we op papier. In het stembureau gelden strikte regels om het stemgeheim te bewaren.

Beeld: ©Kiesraad, Martijn Beekman

Na het sluiten van de stembussen worden alle stemmen met de hand geteld, waarbij een vier-ogenprincipe wordt gehanteerd. De stemmen worden op lijst gesorteerd waarna de stemmen per kandidaat worden geteld.

Beeld: ©Kiesraad, Martijn Beekman

Wanneer alle stemmen geteld zijn, vult de voorzitter van het stembureau alle uitkomsten in op een proces-verbaal. Het totale aantal toegelaten kiezers (met stempas, volmacht en kiezerspas), het aantal uitgebrachte stemmen en het eventuele verschil daartussen worden eerst ingevuld. Vervolgens worden alle stemmen per kandidaat ingevuld¹. Dat ziet er als volgt uit:

Dan wordt alles naar een centrale plek in de gemeente gebracht (meestal het gemeentehuis), waar het gemeentelijk stembureau de werkzaamheden overneemt.

Gemeentelijk stembureau, hoofdstembureau, centraal stembureau

Wanneer alle documenten bij het gemeentelijk stembureau zijn kan het optellen beginnen.

Hieronder zie je hoe het gehele proces van het optellen van stemmen verloopt voor landelijke verkiezingen. Andere verkiezingen zijn over het algemeen eenvoudiger.

• Blok 1: Stembureau - Zoals hierboven is uitgelegd, worden de stemmen geteld in het stembureau en de tellingen worden ingevuld op het proces-verbaal.
• Blok 2: GSB - Alle processen-verbaal van de stembureaus worden op het gemeentelijk stembureau ingevoerd, waarbij de software de resultaten controleert en eventuele fouten en waarschuwingen weergeeft. Wanneer deze opgelost zijn, kan de invoer worden afgerond en genereert de software het proces-verbaal en het EML_NL-bestand² van het gemeentelijk stembureau.
• Blok 3: HSB - Het proces van blok 2 herhaalt zich bij de hoofdstembureaus van de kieskringen. Hier worden de processen-verbaal van de gemeentelijke stembureaus ingevoerd, gecontroleerd en afgerond. De software maakt het proces-verbaal en het EML_NL-bestand van het hoofdstembureau.
• Blok 4: CSB - Op het centraal stembureau worden de processen-verbaal van de hoofdstembureaus ingevoerd, gecontroleerd en afgerond. De software maakt het proces-verbaal en het EML_NL-bestand van het centraal stembureau. Aan de hand van deze gegevens wordt de zetelverdeling berekend.

In blok 2, 3 en 4 biedt software ondersteuning, en hier komt Abacus dan ook aan bod.

Papier is leidend

In het verkiezingsproces is papier leidend. Dat zorgt voor controleerbaarheid en transparantie, en dit zijn belangrijke waarborgen voor de integriteit van het verkiezingsproces. De software wordt gebruikt ter ondersteuning van het papieren proces.

Controleprotocol optellingen

Het controleprotocol optellingen is de afsluiting van het papieren proces. Buiten de software om wordt de optelling gecontroleerd, door middels een steekproef drie willekeurig gekozen lijsten met de hand na te rekenen. Hiermee wordt gecontroleerd op invoerfouten en andere wijzigingen die de uitslag kunnen beïnvloeden. Dit protocol is dus een waarborg om te controleren of het papieren spoor en het digitale spoor met elkaar kloppen.

Controleprotocol opmerkelijke uitslagen

De controle op bijzonderheden in de uitslagen, zoals een hoog aantal blanco stemmen of mogelijke verwisseling van kandidaten, wordt gedaan aan de hand van data-analyse. Hiervoor heeft de Kiesraad analysetools gebouwd die op GitHub beschikbaar zijn. Om de gemeentes te ondersteunen worden deze controles zoveel als mogelijk ook in Abacus opgenomen. Dat voorkomt verrassingen en helpt om fouten in een vroeg stadium op te sporen.

De rol van Abacus

Het doel van Abacus is om de papieren processen-verbaal te digitaliseren en te helpen met de controle op de optellingen, zodat tel- en schrijffouten kunnen worden gedetecteerd en voorkomen. De software wordt ontwikkeld ter vervanging van het onderdeel Uitslagvaststelling (U) van OSV2020. Hierbij hebben we een aantal doelen gesteld:

• De integriteit, transparantie en controleerbaarheid van het gehele proces ondersteunen.
• Gebruiksvriendelijke interface en technologie implementeren.
• Volledig open source ontwikkelen.
• De oplossing zelf ontwikkelen en beheren.

Abacus wordt in de eerste instantie ontwikkeld voor de Gemeenteraadsverkiezingen in maart 2026. Meer informatie over de functionaliteit die wordt gebouwd vind je in Functionaliteit voor Abacus 1.0.

Gebruiksvriendelijkheid

Omdat er niet al te vaak verkiezingen zijn, maken de gebruikers slechts korte tijd gebruik van verkiezingssoftware. Daarom is het van groot belang dat Abacus zo gebruiksvriendelijk mogelijk is. Daarom proberen we de invoer zo intuitief mogelijk te maken:

• Er worden regelmatige gebruikerstests gedaan met echte gebruikers.
• De invoer wordt in kleinere secties gedaan met een validatiecheck na elke invoer.
• De software wordt geoptimaliseerd voor gebruik met een toetsenbord en is eenvoudig aan te leren.
• De software geeft duidelijk aan hoe onjuiste of inconsistente invoer kan worden opgelost.
• De software wordt aangeleverd met duidelijke documentatie en instructiemateriaal.

Dit is een voorbeeld van de gebruikersinterface:

Functionaliteit

In de afbeelding hieronder zie je hoe Abacus werkt op het gemeentelijk stembureau. Voor landelijke verkiezingen wordt dit proces herhaald op het hoofdstembureau en centraal stembureau, zoals hierboven beschreven.

LET OP: dit is een concept en is nog in ontwikkeling.

• Bovenaan staat IMPORT: gebruikers kunnen kandidaten en verkiezingsdefinities in EML-formaat importeren in Abacus.
• Links staat INVOER: gebruikers kunnen verkiezingsresultaten invoeren, inclusief verklaringen over ontbrekende stembiljetten/stempassen en klachten van kiezers. Abacus telt de resultaten op en controleert ze.
• Rechts staat ONDERTEKENING: de data wordt ondertekend met een handtekening van de voorzitter van het gemeentelijk stembureau.
• Onderaan staat EXPORT: de verkiezingsresultaten worden geëxporteerd als EML_NL-bestand en als PDF-bestand. De bestanden kunnen van de server gehaald worden voor verdere verspreiding.

Technische keuzes en architectuur

Abacus zal worden gedraaid op een gesloten netwerk zonder internettoegang. De backend draait op één machine en kan via de webbrowser (frontend) worden benaderd vanaf andere computers op het netwerk.

Voor de frontend wordt TypeScript gebruikt, een meer uitgebreide versie van JavaScript met typing. Voor de gebruikersinterface wordt de populaire library React gebruikt.

De backend wordt gemaakt met Rust, een high-level programmeertaal waarmee je efficiënt kunt programmeren. Het unieke systeem van 'ownership' in Rust voorkomt geheugenfouten, en de taal heeft een 'strict type system' waardoor minder bugs ontstaan. Ook is dit een populaire, open-source programmeertaal met een grote community.

Voor de database wordt SQLite gebruikt. Deze library is populair, lichtgewicht en gebruiksvriendelijk voor developers, en bovendien is SQLite een 'zero-configuration database'. Dit betekent dat installeren niet nodig is, zodat de developer meteen aan de slag kan.

Voor meer informatie over onze keuzes en de onderbouwingen hiervan lees je het document Overwegingen talen en frameworks.

Voor de architectuur kun je beginnen bij het Overzicht van de softwarearchitectuur.

De UI/UX designs vind je in onze Figma.

Security

Veiligheid is een van de belangrijkste pijlers voor Abacus, om een zo hoog mogelijke betrouwbaarheid van de verkiezingsuitslagen te kunnen garanderen. Dit doen we op de volgende manieren:

• Invoer volgens het vier-ogenprincipe: elk proces-verbaal wordt twee keer ingevoerd door verschillende gebruikers.
• Afzenderverificatie: hiermee wordt gegarandeerd dat bestanden met verkiezingsuitslagen die met Abacus zijn gemaakt, afkomstig zijn van het juiste stembureau en dat ze niet bedoeld of onbedoeld gewijzigd zijn.
• Air-gapped: Abacus wordt air-gapped en lokaal gedraaid.
• Er worden interne code-reviews gedaan en we laten ook externe code-reviews uitvoeren.
• Ook zal er externe pentesting worden uitgevoerd.
• Er wordt telkens gecontroleerd of de functionaliteit (nog steeds) aan de wettelijke vereisten voldoet.

Werkwijze

Ons team werkt volgens deze principes:

• De software is beschikbaar onder de EU PL 1.2-licentie en het team werkt op deze openbare GitHub-repository. Ook de pull requests zijn openbaar.
• We hebben een continuous integration pipeline met tests en linting voor de frontend en backend.
• Als een teamlid code wijzigt, moeten minimaal 2 andere teamleden die wijzigingen reviewen en goedkeuren voordat de wijziging wordt overgenomen.
• Als we nieuwe code toevoegen, maken we meteen tests die de werking van die code controleren. De nieuwe tests moeten in dezelfde PR zitten als de nieuwe functionaliteit.
• De UI/UX designs op basis waarvan nieuwe functionaliteit wordt gebouwd zijn ook openbaar op Figma.
• Op ons board zie je waar het team mee bezig is. Hier kun je ook de epics bekijken.

Voor meer informatie over onze werkwijzen kun je de volgende links bekijken:

• De werkwijze op GitHub
• Het proces voor ontwikkeling en releases
• De methode voor refinement
• De tools die het team gebruikt voor tests en hoe we omgaan met testen en kwaliteit

Feedback

Feedback is meer dan welkom! Heb je iets gezien of gewoon een vraag, stuur dan een mail naar abacus[@]kiesraad.nl. Zie de readme op de hoofdpagina van deze repository voor meer informatie over hoe je kunt bijdragen.

1. Het proces waarbij alle stemmen per kandidaat direct in het stembureau worden geteld heet decentrale stemopneming. In sommige gemeentes tellen de stembureaus alleen de stemmen per lijst, waarna de stemmen per kandidaat op bij het gemeentelijk stembureau worden geteld. Dit heet centrale stemopneming. ↩

2. EML staat voor Election Markup Language. Het bestandsformaat EML_NL is hierop gebaseerd en aangepast voor Nederlandse verkiezingen. ↩

Cheatsheet: zo gebruik je Abacus

Deze cheatsheet is een handig overzicht van de sneltoetsen voor navigatie. Ook lees je hier wat je moet doen bij fouten en waarschuwingen, en hoe je de invoer kunt pauzeren.

Invoeren en sneltoetsen

Met het toetsenbord kun je snel door de pagina's heen nagiveren. Hiervoor gebruik je de volgende sneltoetsen:

• Met tab ↹, pijl omlaag ↓ of enter ⏎ ga je naar het volgende veld.
• Met shift ⇧+tab ↹ of pijl omhoog ↑ ga je naar het vorige veld.
• Met shift ⇧+pijl omlaag ↓ ga je naar het laatste veld op de pagina. Dit is handig als je geen aantallen meer hoeft in te vullen bij kandidaten en direct het totaal wilt invullen.
• Met shift ⇧+enter ⏎ ga je naar de volgende pagina/lijst.

Let op: Je hoeft geen nullen in te voeren. Als je een veld leeg laat, wordt dat gezien als een nul. Je kunt direct met tab ↹ naar het volgende veld gaan.

Waarschuwingen en fouten

Bij waarschuwingen en fouten doe je het volgende:

• Als je een waarschuwing ziet, controleer je of je het papieren proces-verbaal goed hebt overgenomen. Als alles klopt, vink je de optie Ik heb mijn invoer gecontroleerd met het papier en correct overgenomen aan en kun je doorgaan naar de volgende pagina.
• Zie je een blokkerende fout, controleer dan ook of je het papieren proces-verbaal goed hebt overgenomen. Overleg het met je coördinator als de aantallen overeenkomen met het proces-verbaal en je de fout nog steeds ziet.
• Ook in het algemeen geldt: als je niet zeker weet wat je moet doen, overleg dan met je coördinator.

Pauzeren of onderbreken

Als je pauze neemt, klik dan rechtsboven op Invoer afbreken en vervolgens op Invoer bewaren. Na je pauze klik je onder Je hebt nog een openstaande invoer op het stembureau en kun je doorgaan waar je gebleven was.

Invoer niet bewaren

Als je de invoer wilt afbreken en wilt weggooien, bijvoorbeeld omdat je opnieuw wilt beginnen, klik je rechtsboven op Invoer afbreken en vervolgens op Niet bewaren.

Abacus uitproberen, installeren en starten

Het uitproberen, installeren en starten van Abacus kan op verschillende manieren. Is Abacus nieuw voor je, begin dan bij de optie 'Uitproberen'. Kom je er met de onderstaande instructies niet uit, neem dan contact op met het team via abacus@kiesraad.nl. Hieronder vind je instructies voor de verschillende methodes.

Uitproberen

Als je Abacus wilt uitproberen of testen zonder het te installeren, kun je dit doen op https://abacus-test.nl/. Hier heb je de volgende opties:

• Maak een nieuwe omgeving aan door bovenaan op Create new te klikken. Deze omgeving is gebaseerd op onze wekelijkse release-builds.
• Als je wilt testen hoe de omgeving werkt na de implementatie van een specifieke pull request, klik dan op Create new bij de relevante regel onder Pull requests.
• Zoek je naar een bepaalde pull request maar staat die er niet bij, klik dan op Sync pull requests. De lijst wordt dan vernieuwd.
• Bestaande omgevingen staan onder Running services. Kies hier een omgeving die al is aangemaakt. Als het nodig is kun je hier een zelf aangemaakte omgeving stoppen.

Installeren en starten

Bij de onderstaande installatiemethodes is aangegeven op welke besturingssystemen ze werken. De methoden voor Linux werken op alle gangbare (recente) Linux-distributies en zijn getest op Ubuntu (22.04 en hoger) en Debian (12/bookworm). De Windows-methoden zijn getest op Windows 11.

Methode 1: installatiebestand downloaden en starten (Linux, macOS, Windows)

Deze methode is de snelste manier om Abacus te gebruiken. Voer hiervoor de volgende stappen uit:

Op de hoofdpagina van de Abacus-repository klik je aan de rechterkant op Releases. Klik onder de bovenste release op Assets en klik vervolgens op het installatiebestand om het te downloaden.

Linux en macOS

Open een terminal en maak het bestand uitvoerbaar:

chmod +x /path/to/binary/abacus-[OS-version]

Voer Abacus uit:

./path/to/binary/abacus-[OS-version] --reset-database --seed-data

De argumenten zorgen ervoor dat de database wordt gereset en wordt geladen met fixtures. Het is natuurlijk ook mogelijk om Abacus zonder argumenten te starten, maar als je dat doet bevat de app geen data en zie je op de pagina het bericht 'Verkiezingen niet gevonden'.

De kortere versie van deze opdracht is:

./path/to/binary/abacus-[OS-version] -rs

Zie ook de help.

Windows

Open een Command Prompt of Powershell en voer Abacus uit:

start path\to\binary\abacus-windows-[version].exe --reset-database --seed-data

De argumenten zorgen ervoor dat de database wordt gereset en wordt geladen met fixtures. Het is natuurlijk ook mogelijk om Abacus zonder argumenten te starten, maar als je dat doet bevat de app geen data en zie je op de pagina het bericht 'Verkiezingen niet gevonden'.

De kortere versie van deze opdracht is:

start path\to\binary\abacus-windows-[version].exe -rs

Zie ook de help.

Na het starten zie je een popup van Windows Security over de Windows Firewall. Het maakt niet uit wat je hier selecteert, de omgeving werkt altijd. Klik dus gerust op Cancel (Annuleren).

Wanneer Abacus draait, ga je in je browser naar http://127.0.0.1:8080 om de omgeving te gebruiken.

Methode 2: script pull-and-run uitvoeren (Linux, macOS)

Let op: voor deze methode moet je de repository klonen of downloaden.

Dit is een Bash-script dat is bedoeld om snel Abacus te bouwen en starten. Het staat in de hoofdmap van de repository. Het script maakt geen gebruik van Docker, waardoor het wel nodig is om npm en cargo geïnstalleerd te hebben.

• npm is onderdeel van Node.js en dit kun je installeren door de instructies te volgen op de website van Node.js.
• cargo is onderdeel van Rust en installatie-instructies hiervoor vind je op de website van Rust.

Je kunt een git-branch als argument meegeven, zodat je snel de productiebuild van een bepaalde branch kunt starten. Als je het argument weglaat, wordt de huidige branch gebouwd.

Zo start je de huidige branch:

./pull-and-run

En zo start je een specifieke branch:

./pull-and-run [name-of-branch]

Wanneer Abacus draait, ga je in je browser naar (http://127.0.0.1:8080) om de omgeving te gebruiken.

Let op: mogelijk zie je een foutmelding die aangeeft dat de package sqlx ontbreekt. Installeer deze package dan eerst en probeer het vervolgens opnieuw:

cargo install sqlx-cli
./pull-and-run

Methode 3: handmatig starten (Linux, macOS, Windows)

Let op: voor deze methode moet je de repository klonen of downloaden.

In plaats van het script kun je ook handmatig cargo run vanuit de backend-map en npm run dev vanuit de frontend-map in twee verschillende terminals starten. Hiervoor gelden dezelfde vereisten als bij het uitvoeren van het pull-and-run-script. Deze optie is bedoeld voor development.

Methode 4: Docker Compose (Linux, macOS, Windows)

Hiermee start je de backend in watch mode. Assets worden geserveerd door de build tool vite en maken dus gebruik van Hot Module Reloading:

docker compose up

Ook deze optie is bedoeld voor development.

Help

Voor meer informatie over de argumenten bekijk je de helpfunctie via de commandline. Op macOS en Linux gebruik je de volgende opdracht:

./path/to/binary/abacus-[OS-version] --help

En op Windows:

start path\to\binary\abacus-windows-[version].exe --help

Abacus - Instructies Invoerder

Welkom bij Abacus! Deze tool is ontwikkeld om de verkiezingsuitslagen per stembureau in te voeren en te controleren op fouten en afwijkende uitslagen. In dit document leggen we uit hoe je Abacus gebruikt als invoerder.

Na het tellen van de stemmen wordt voor elk stembureau een proces-verbaal ingevuld. De cijfers op dit proces-verbaal neem je over in Abacus. Vervolgens controleert de applicatie of de cijfers intern kloppen, bijvoorbeeld of de optellingen goed zijn. Ook wordt gecheckt of er bijzondere afwijkingen zijn, bijvoorbeeld als het aantal ongeldige stemmen hoog is. Als er fouten of waarschuwingen zijn, volg je de instructies op of overleg je het met je coördinator.

Elk stembureau wordt twee keer ingevoerd (door twee verschillende invoerders). De tweede invoerder krijgt een waarschuwing als diens invoer afwijkt van de eerste invoerder. Ook hier geldt dat je de instructies volgt of overlegt met je coördinator. Na de tweede invoer controleert Abacus of de eerste en tweede invoer overeenkomen. Als alles klopt is de invoer van het betreffende stembureau compleet.

Inloggen en account instellen

Je krijgt inloginstructies van je coördinator. Klik rechtsboven op Inloggen en vul de gegevens in. Als je al eerder ingelogd hebt, gebruik je het door jou ingestelde wachtwoord.

Wanneer je voor de eerste keer inlogt, stel je je account eerst in voor gebruik. Voer je naam in als er nog geen naam staat, of wijzig je naam als die onjuist is. Kies vervolgens een nieuw wachtwoord en vul dit twee keer in.

Invoeren

Nu je bent ingelogd, ben je klaar om de resultaten van een stembureau in te voeren.

Navigeren en pauzeren

Je kunt in Abacus een aantal sneltoetsen gebruiken waarmee je handig naar andere velden nagiveert. Dit zijn de sneltoetsen:

• Met tab ↹, pijl omlaag ↓ of enter ⏎ ga je naar het volgende veld.
• Met shift ⇧+tab ↹ of pijl omhoog ↑ ga je naar het vorige veld.
• Met shift ⇧+pijl omlaag ↓ ga je naar het laatste veld op de pagina. Dit is handig als je geen aantallen meer hoeft in te vullen bij kandidaten en direct het totaal wilt invullen.
• Met shift ⇧+enter ⏎ ga je naar de volgende pagina/lijst.

Let op: Je hoeft geen nullen in te voeren. Als je een veld leeg laat, wordt dat gezien als een nul. Je kunt direct met tab ↹ naar het volgende veld gaan.

Als je even pauze wilt, klik dan rechtsboven op Invoer afbreken en vervolgens op Invoer bewaren. Na je pauze klik je onder Je hebt nog een openstaande invoer op het stembureau en kun je doorgaan waar je gebleven was.

Verkiezing selecteren

Selecteer je eerst de verkiezing waarvoor je stemmen wilt invoeren. Meestal staat er maar één verkiezing in deze lijst. Zie je twee of meer verkiezingen en weet je niet welke je moet kiezen, vraag het dan aan je coördinator. Hier zie je ook wat de status van de verkiezing is.

Stembureau invoeren of selecteren

Voer vervolgens het nummer in van het stembureau dat je wilt invoeren. Het nummer vind je op het proces-verbaal. Weet je het nummer niet, klik dan onderaan de pagina op Bekijk de lijst met alle stembureaus en kies vervolgens het juiste stembureau op basis van de naam.

Is er herteld?

Geef eerst aan of er op basis van een onverklaard verschil tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal uitgebrachte stemmen een hertelling is geweest. Als dit zo is, kun je op het proces-verbaal zien dat het vakje direct onder de locatie van het stembureau is aangevinkt. Kies vervolgens Ja, er was een hertelling of Nee, er was geen hertelling.

Aantal kiezers en stemmen

Op deze pagina voer je het aantal toegelaten kiezers en uitgebrachte stemmen in. Neem de aantallen over van de velden A tot en met H. Deze velden vind je in rubriek 1 en 2 op het proces-verbaal.

Hertelling: als je op de vorige pagina hebt aangegeven dat er een hertelling is geweest, neem je ook de cijfers over van de velden A.2 tot en met D.2. Deze velden vind je in rubriek 3 op het proces-verbaal.

Nadat je de velden hebt ingevuld, klik je op Volgende.

Let op: Het is mogelijk dat je nu een of meerdere waarschuwingen ziet omdat er een onverwachte afwijking is. Controleer dan of je het papieren proces-verbaal goed hebt overgenomen. Als alles klopt, vink je de optie Ik heb de aantallen gecontroleerd met het papier en correct overgenomen aan en klik je nogmaals op Volgende.

Verschillen

In rubriek 3 op het procesverbaal is aangegeven of er verschillen zijn tussen het aantal toegelaten kiezers en het aantal uitgebrachte stemmen, en wat de verklaringen hiervoor zijn. Neem de aantallen uit het proces-verbaal over in de velden I tot en met O.

Let op: op het proces-verbaal zijn deze velden niet voorzien van letters. Kijk dus goed of je de cijfers juist overneemt.

Lijsten

Nu ga je invoeren hoeveel stemmen zijn geteld voor elke kandidaat op elke lijst.

Neem de cijfers over zoals ze in het proces-verbaal staan. Lege velden en velden met een nul op het proces-verbaal kun je ook leeglaten in Abacus.

Let op: Op het proces-verbaal staan ook velden voor het subtotaal van elke kolom. Deze kun je negeren.

Als je bij de kandidaten alle aantallen hebt ingevuld en je tot het totaal alleen maar lege velden ziet, ga je met shift ⇧+pijl omlaag ↓ direct naar het invoerveld voor het totaal.

Als je klaar bent met het invoeren van de lijst, klik je op Volgende of druk je op shift ⇧+enter ⏎ om naar de volgende lijst te gaan.

Let op: Er kan een foutmelding worden weergegeven als de aantallen niet met elkaar kloppen. Controleer of je de aantallen goed hebt overgenomen. Als de aantallen overeenkomen met het proces-verbaal en je de fout nog steeds ziet, overleg dan met je coördinator.

Controleren en opslaan

Wanneer je de laatste lijst hebt ingevoerd, klik je op Volgende. De invoer wordt nu gecontroleerd en je ziet of er geaccepteerde waarschuwingen zijn. Klik nu op Opslaan.

Als je nog een stembureau wilt invoeren, kun je direct een ander stembureaunummer invullen of een stembureau uit de lijst kiezen.

Invoer afbreken

Het kan zijn dat je even pauze wilt nemen of de invoer om een andere reden wilt onderbreken. Je kunt ook de invoer weggooien om eventueel opnieuw te beginnen.

Klik op Invoer afbreken. In een popup wordt gevraagd of je de invoer wilt bewaren. Als je later wilt doorgaan met invoeren, klik je op Invoer bewaren. Wil je de invoer weggooien, klik dan op Niet bewaren.

Vragen

Voor alle problemen en vragen die je hebt kun je bij je coördinator terecht.

Abacus - Instructies Coördinator

Welkom bij Abacus! Deze tool is ontwikkeld om de verkiezingsuitslagen per stembureau in te voeren en te controleren op fouten en afwijkende uitslagen. In dit document leggen we uit hoe je Abacus gebruikt als coördinator.

Na het tellen van de stemmen wordt voor elk stembureau een proces-verbaal ingevuld. De invoerders nemen de cijfers van de processen-verbaal over in Abacus. Als coördinator begeleid je de invoerders en help je waar mogelijk bij het oplossen van waarschuwingen, fouten en andere problemen bij de invoer. Ook kun je stembureaus aanmaken en wijzigen.

Wanneer alle invoerders klaar zijn, rond je de invoer af en kun je het proces-verbaal samen met het EML-telbestand downloaden.

Inloggen en account instellen

Je krijgt inloginstructies van de beheerder of een andere coördinator. Vul de gegevens in op de inlogpagina. Als je al eerder ingelogd hebt, gebruik je het door jou ingestelde wachtwoord.

Wanneer je voor de eerste keer inlogt, stel je je account eerst in voor gebruik. Voer je naam in als er nog geen naam staat, of wijzig je naam als die onjuist is. Kies vervolgens een nieuw wachtwoord en vul dit twee keer in.

Stembureaus beheren

Als coördinator kun je stembureaus toevoegen, wijzigen en verwijderen. Kijk hiervoor bij Beheer verkiezingen onder de betreffende verkiezing en klik op Stembureaus. Als er al stembureaus zijn toegevoegd, zie je die hier staan.

Stembureau toevoegen

• Klik rechts op de knop + Stembureau toevoegen. comment: # (TODO: Instructies voor batch import toevoegen wanneer de stembureau-importfunctie klaar is, en aangeven dat deze instructies alleen bedoeld zijn voor afwijkende situaties.)

• Voer de gegevens van het stembureau in en geef aan welke soort stembureau het is. Als het aantal kiesgerechtigden van het stembureau bekend is kun je dit invullen, maar dat hoeft niet.

• Klik op Opslaan en toevoegen.

Stembureau wijzigen of verwijderen

• Klik op het stembureau dat je wilt wijzigen of verwijderen.
• Wijzig het stembureau door de relevante gegevens te veranderen en vervolgens op Wijzigingen opslaan te klikken. Klik op Annuleren als je de wijzigingen toch niet wilt opslaan.
• Verwijder het stembureau door onderaan het scherm op Stembureau verwijderen te klikken.

Statusoverzicht steminvoer

Op deze pagina zie je in één oogopslag wat de status van de stembureaus is en en welke stembureaus nog ingevoerd moeten worden (de werkvoorraad). Hier zie je ook welke invoer speciale aandacht van jou als coordinator nodig heeft vanwege fouten of waarschuwingen.

Fouten en waarschuwingen

De invoerders krijgen te maken met verschillende fouten en waarschuwingen, en zij overleggen met jou om tot een oplossing te komen. De oplossingen en handelingen voor de fouten en waarschuwingen vind je in het bijbehorende document in de toolkit.

Verschil tussen eerste en tweede invoer

Wanneer een stembureau twee keer is ingevoerd, kan het voorkomen dat er een verschil is tussen de eerste en tweede invoer. Op het statusoverzicht zie je dit bovenaan staan.

Controleer beide invoeren om na te gaan welke invoer overeenkomt met het proces-verbaal. Klik op de correcte invoer en vervolgens op Opslaan om deze te bewaren. De andere invoer wordt weggegooid en moet opnieuw gedaan worden.

Afronden en proces-verbaal opmaken

Wanneer de resultaten van alle stembureaus in jouw gemeente twee keer correct zijn ingevoerd, kun je de uitslag definitief maken en het proces-verbaal opmaken.

Klik op Invoerfase afronden. Op deze pagina kun je het proces-verbaal met of zonder het EML-telbestand downloaden.

Activiteitenlog

In het activiteitenlog kun je zien welke gebruikers zijn ingelogd en uitgelogd en welke activiteiten ze hebben uitgevoerd. Dit kan handig zijn als je wilt nagaan wat er met een bepaalde invoer gebeurd is.

Gebruikersbeheer

Gebruikersbeheer kan op dit moment alleen door de beheerder worden gedaan. Voor de coördinator is deze functie nog in ontwikkeling.